ДАПСЫ

А5ыйах сылтан бэттэх Саха сиригэр музыкальнай техника биллэ сайынна, хас да устуу дьиэтэ тэрилиннэ, ким ба5арар ырыаны ыллыыра кенул буолла. Татым билиилээх-керуулээх дьон бу эйгэ5э олус дохсуннук киирбиттэрин тумугэр, таhым намтаабытын мэлдьэhэр кыахпыт суох. Биэс сыл аралдьытар араадьыйа5а улэлиир киhи быьыытынан, итини бэккэ билэбин диэххэ сеп.
Ол эрээри бу баара эрэ сыл иhигэр ей-санаа хаачыстыба еттугэр охтон эрэрин бэлиэтии керебун. Холобура, ырыа до5уhуолун (фонограмма) онотторооччулар тыыннаах устурумуену: гитаараны, урэр тээбирини туттарга кыhанар буолан эрэллэр. Сорохтор айар киэhэлэригэр тыыннаах белех до5уhуолун киллэрэ сатыыр буоллулар. Ити уердэр, сургэни кете5ер. Манна "Дапсы" оруола олус улахан дии саныыбын. Уолаттар оонньообуттара уонча сыл буолла. "Чороон", "Чолбон", "Ай-Тал", "Сэргэ" суолун утумнаабыт, биhиги кэммит со5отох (бутэhик буолбатар ханнык!) тыыннах беле5е буола сылдьаллар. Хай5аллаа5а, "Ырыалар" диэн олус куустээх хомуурунньуктарын кэннэ, ол халыыпка хаайтарбакка, сананы, сонуну кердууллэр. "Сарыал тыына", "Таах сана", "Суурээн" - теhе да кеннеру киhи ейугэр дэбигис киирэ охсубаталлар, саха музыкатыгар биллэр суолу хаалларыахтара. Сананы булар ыарахан, ону дьонно тиэрдэр ессе уустук. Буолаары буолан, бэйэлэрэ санардыы билэ-кере сатыыр эдэр дьоннор. Манна уhуйааччылары саныыр то5оостоох. Бары билэбит Георгий Сергучеву. Кини салайбыт "Чорооно" саха5а бастакы идэтийбит таhымнаах ансаамбыл буоларын эмиэ билэбит. Хас-хас келуенэ "Чороон" ырыатыгар бигэнэн улааппыта буолла! Теhелеех музыкант иитиллибитин ким аа5ыай?! Анардас ол да иhин биhиги Георгий Сергучевка, Владимир Мохначевскайга, чорооннорго барыларыгар махтаныах тустаахпыт. Уонча сыллаа5ыта Георгий Георгиевич дапсылары муспута - бу, бастатан туран, "Чороон" суолун сал5ааhын, утумнаhыы, келуенэ силбэhиитэ.
Ол кэннэ бары да тумус туттар киhибитин Тумус Мэхээлэни ааттыыбыт. Саха саргытын салайсар дьонтон, биир бэйэм, кинини бастакынан ааттыам этэ. Кини курдук дьон элбэ5э буоллар дии саныыгын ардыгар - Обугэ угэhин хаппахчытыгар хааланан илдьэ сылдьар киhибит кини буолар. Киэн билиитин Тумус дапсыларга хото бэрсэн, уолаттар сайдалларыгар, санаттан сана урдэлгэ дабайалларыгар теhуу буола сылдьар, куhун ахсын дойдутуттан туох эрэ сана былааннаах, сонун кэhиилээх кэлэр. Бастаан соhуйа5ын, быыhыгар суергулуугун, ол эрээри кэмниэ-кэнэ5эс кини кырдьыгын син-биир итэ5эйэ5ин. Оннук киhи - Тумус, хантан эрэ билбитэ, булбута эрэ баар буолар, онтунан еннубэт, теттерутун дьонно бэрсэр, уерэтэр-такайар. "Дапсы" кэлинни ус хомуурунньугун Мэхээлэ оноруста. Мин араадьыйа5а улэлии сылдьан кердехпунэ, бастаан дьон ылыммата5а, "Ырыалар" курдугу кэтэспиттэрэ быhыылаа5а. Оттон билигин утарар киhи кестубэт. Себулээччи олус элбэх диир сатаммата буолуо эрээри, эдэр дьон "Кэ5э этэрин", "Сарыал тыынын" холбоо диэтэхтэринэ, хамсааhын баарыгар итэ5эйэргэр эрэ тиийэ5ин. Билигин Аан дойду урдунэн "тыыннаах" музыка инники куеннэ тахсыбытын истэ-билэ сылдьабыт. Онноо5ор Арасыыйа ырыаhыттара, кэмниэ-кэнэ5эс, хомнуо хойут да буоллар, итиннэ тиийэн эрэллэр. Оттон биhиги онтон то5о хаалыахтаахпытый? Бааллара ээ биhиэхэ Аан дойду аарыма саалаларыгар атыыр о5устуу айаатаан, Саханы Саха дэппит дьоммут! "Кимнээх?"- диэн. Маа5ыын ааттаабыт дьонум: "ЧОЛБОН", "АЙ-ТАЛ", "ЧОРООН", "СЭРГЭ", "ХАРДЫЫ" - Хайдахтаах курдук хаардыы хаампыттарын, туора омук улуу музыканнарын саната суох ыыппыттарын, атын дойду керееччутун кутун туппуттарын сэргиир эрэ барыта билэр, се5ер-махтайар. Арай чемчекелербут уонунан сыл устата тугу да билбэтэх-кербетех буола сылдьаллар. Ону хайыаный? Оноьуу да диэбэтэрбит, отой наадата суох дуу дии саныыбыт ардыгар. Ити туhунан сотору-сотору суруллар, онон халыйбаппыт, хаhа барбаппыт, ба5ар кэлин - Хата убай дьоммут бэйэлэрэ идэлэригэр бэриниилээхтэрэ, санааларын туhэрбэттэрэ, этэргэ дылы "сугун сылдьыбаттара" сехтерер!
Кинилэри солбуйар ким да хаалбата, ситим быhынна диэн мунатыйан эрbrдэхпитинэ, "ДАПСЫ" куерэс гыммыта. Талбыт курдук бары талааннаах уонна биир "ыарыынан" ыалдьар уолаттар мустубуттара тута харахха быра5ыллыбыта. Уонна уердубутэ. Эдэриттэн эмэнигэр тиийэ саха саналаах барыта сэргии истибитэ-кербутэ. Номнуо уонча сыл буолбут эбит уолаттар мустубуттара, кэм-кэрдии тургэнин эриэхсит! Бу куннэргэ белех уолаттара мустан сана кэнсиэр аа5ыныстыбатын тэрийдилэр, уонна туора-маары барбакка "ДАПСЫ" диэн ааттаатылар. Сурэхтэниилэрэ Дьокуускай биир биллэр-кестер сиригэр буолла, угус киhи муhунна, ырыаhыт бастына уерууну уллэhиннэ, суруйар кыдьыктаах дьон сана тэрилтэ туhунан тура-тура туоhуласта.
Ээр-сэмээр иhиттэххэ "ДАПСЫ"-лар тус-туспа сылдьыбыттара ырааппыт, улууhунан-куоратынан бытаммыттара сылтан орпут эбит. Оттон баардаах батарбат буолла5а! Хат мустуохха дэспиттэр, ыллыахха-оонньуохха диэн турбуттар, тэрилтэ аhарга соруммуттар. Ити гынан тыас-уус, уот-куес ылбыттар, дьон туhа диэн, сыананы бас-баттах ыыппат буоларга быhаарбыттар. Аны туран мантан инньэ, бэйэлэрэ ыллыылларын таhынан, кэнсиэр эгэлгэтин тэрийэр, угус улууhу кэрийэр уонна эдэр дьону сиэтэ сылдьан, субэлээн-амалаан, уерэтэн-такайан, ейуур буолбуттар. "ДУОРААН-рекордс", "ДУОРААН-концерт" тэрилтэлэри, "Сахалыы Виктория" араадьыйаны кытары бииргэ улэлииргэ тыл-тылга киирсибиттэр. Атыттартан уратылара - "тыыннаах" до5уhуолу унэр танара оностубуттар. Быhата, бары еттунэн хай5аллаах суолу тобулбуттар.
Дириэктэринэн киирбит-тахсыбыт, суурбут-кеппут, саталлаах тэрийээччи быьыытынан дьонно-сэргэ5э номнуо биллибит, уерэнэр сахтан аллар атастарын Василий Кривошапкины таллылар. Уhуйааччы Георгий Сергучев уус-уран салайааччы олбо5ун уерэнээччитигэр Иннокентий Гаврильевка туран биэрэрин туhунан араадьыйа долгунугар угус киьиэхэ кэпсээтэ. Уонна Георгийдаах Баhылай бары еттунэн кинилэри ейеебут, эбиитин туспа тэрилтэ буоларга ей укпут утуе киьиэхэ - "Столичнай" ГУП генеральнай дириэктэрэ Александр Константинович Ларионовка махтал тылын эттилэр.
Онон уларыйыы-тэлэрийии элбэх эбит, бу тэрээhин утуену эрэ тосхойоругар эрэнэбит, "ДАПСЫ"-ттан элбэ5и кэтэhэбит! Эьиги эмиэ кэтэhин, Саха дьоно. Сотору уолаттар эhиэхэ да, сана дьонноох, утуе сонуннаах тиийиэхтэрэ, куоракка буолар кэнсиэртэртэн итэ5эhэ суох таhымна, ыллаан-туойан, сургэ5итин кете5ен ааhыахтара. Кэтэьин!

Михаил Семенов, "Сахалыы Виктория" радио ыытааччыта.
"Дапсы" белех фотоальбома манна баар.